6 Haziran 1995 tarihinde Başbakan Tansu Çiller döneminde Zonguldak’ın bir ilçesi olan Karabük, Türkiye’nin 78. ili oldu.
Zonguldak’tan Safranbolu, Yenice ve Eflani, Çankırı’dan da Ovacık ve Eskipazar ilçelerini bünyesine katarak il olan Karabük, bugün il oluşunun tam 29. Yılını doldurdu.
3 Nisan 1937’de Karabük Demir Çelik Fabrikalarının temellerinin atılması ile 8 haneli Karabük Köyü kısa sürede büyüyerek 1953 yılında Zonguldak’a bağlı bir ilçe olmuştu.
Türkiye’de birçok şehrin düşmandan kurtuluş günü varken, ülkede bir tek Karabük’ün kuruluş yıldönümü vardır.
‘Cumhuriyet Kenti Karabük’ unvanını kazanan Karabük, her yıl 3 Nisan gününü kuruluş yıldönümü olarak kutlar.
Karabük Demir Çelik İşletmelerinin Kuruluş Hikayesi (Hiç bilinmeyen detayları)
1930’lu Yıllarda genç Türkiye Cumhuriyeti sanayileşmede hız kazanmıştır. 1934’de Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı gündeme gelmiştir. Bu planla mahalli ve bölgesel tarım üretimi ve doğal kaynakları işlemek üzere fabrikaların kurulması; yurt dışından satın alınan temel tüketim mallarının ve bu mallardan da özellikle tekstil ürünlerinin yurtiçinde üretimine öncelik verilmiştir.
Kurulacak fabrikaların hammadde ve işgücü kaynaklarına yakın olması gözetilmiştir. Planda öngörülen yatırımların yaklaşık üçte biri madencilikle ilgilidir. Yapımı planlanan sanayi tesisleri arasında Karabük’te kurulacak olan demir ve çelik fabrikası da yer almıştır.
Fabrikanın neden Karabük’te kurulduğunun da üzerinde durmak gerekirse; Kuruluş yerinin enerji kaynağına yani Zonguldak ve havalisinde çıkarılan taş kömürüne ve yararlanılacak iş gücüne de yakın olması önemlidir. 1937’de MTA’nın çalışmaları sonucu Sivas Divriği’de keşfedilen ham demir cevherinin Karabük’e kadar demiryoluyla taşınması da mümkündür. Son olarak kurulduğu yıllarda var olan askeri teknoloji göz önüne alınınca muhtemel bir askeri saldırı karşısında korunaklı bir bölge olduğu da söylenebilir.
Karabük’te Demir ve Çelik Fabrikası kurulması işi Sümerbank’a verilmiştir. Bu amaçla yapılan ihale sonucu 29 Eylül 1936’da İngiliz H.A. Brassert şirketi ile anlaşma yapılmıştır. Finansal kaynak ise İngiliz hükümeti ile 10 Kasım 1936 tarihinde yapılan 2,5 milyon Sterlin tutarındaki kredi anlaşmasıyla çözülmüştür. Tesisin temeli ise 3 Nisan 1937’de İngiltere’nin Türkiye Büyükelçisi Percy Loraine ve Başvekil İsmet İnönü tarafından atılmıştır. İnönü törende yaptığı konuşmada fabrikanın kurulmasında Atatürk’ün rolünü şu sözlerle anlatmıştır:
“Demir ve çelik fabrikalarının endüstri bakımından olduğu kadar memleket müdafaası için olan yüksek ehemmiyetine de bilhassa dikkatinizi celp etmek isterim. Bu fabrikalar her ihtiyaç için istediğimiz demir ve çeliği temin etmekle memleket müdafaası bugünden sonra daha geniş temellere istinat etmiş olacaktır. Her bakımdan memlekete bu kadar lüzumlu ve faydalı olan bu fabrikaları vücuda getirmek Atatürk’ün büyük bir ehemmiyet verdiği başlıca mevzuu idi. Bugün temelini atmakla sevinç duyduğumuz bu fabrikaların kurulması için çalışılmış, uzun müzakereler ve tetkiklerde bulunulmuştur. Bu yolda kararlaştırılmış olan sayısız zorlukları gidermek ve kuruluşlarını tahakkuk ettirebilmek için başlıca istinat ettiğimiz kuvvet Atatürk’ün bitmez tükenmez muzahereti ve yardımı olmuştur. Memlekette esaslı ve devamlı her varlığın düşünücüsü ve yaratıcısı olan Atatürk’ün yüksek adını sonsuz sevgi ve saygılarla huzurunuzda ve bütün millet karşısında anmak benim için bahtiyarlık ve şerefli bir vazifedir.”
Türkiye’nin ilk ağır sanayi tesisi olan Karabük Demir ve Çelik Fabrikası’nın inşası, İngiliz uzmanların yanı sıra Türk mühendis, teknisyen ve işçilerinin çabasıyla kısa sürede tamamlanmıştır. 6 Haziran 1939’da enerji santralinin çalışmaya başlaması ile ilk üretim başlamıştır. 9 Eylül 1939’da ise ilk yüksek fırın ateşlenmiştir. Ertesi günü yani 10 Eylül 1939’da ise ilk Türk demiri üretilmiştir.
Fabrika, Sümerbank’a bağlı Demir Çelik Fabrikaları Müessese Müdürlüğü tarafından yönetilmiştir. 13 Mayıs 1955 tarih ve 6559 sayılı kanunla kurulan Türkiye Demir ve Çelik İşletmeleri Genel Müdürlüğü’ne bağlanmıştır. 1995’te özelleştirilen “fabrika kuran fabrika” olarak ünlenen fabrika bugün Türkiye’nin en büyük sanayi kuruluşları arasında yer almaktadır.
Kaynak: Atatürk Ansiklopedisi – Murat Koraltürk
